Zagadnienie stosowania technologii w ramach świadczenia pomocy prawnej określa się często mianem LegalTech. O LegalTech zrobiło się głośno w ostatnich latach za sprawą rozwoju narzędzi sztucznej inteligencji, co dało asumpt do medialnych spekulacji o możliwości wyeliminowania prawników i zastąpienia ich przez roboty. Jednak LegalTech to znacznie więcej niż tylko zagadnienia związane ze sztuczną inteligencją.
Co to jest LegalTech?
O LegalTech można mówić od chwili rozpowszechnienia się technologii informatycznych – komputerów i oprogramowania. Legaltech to wszelkie narzędzia (przeważnie informatyczne) wykorzystywane w branży prawnej przez prawników. Są to zarówno narzędzia wykorzystywane powszechnie (np. edytory tekstu, e-mail) jak i narzędzia specjalistyczne (np. zarządzanie kancelarią, bazy informacji prawnej).
Warto wiedzieć, że już w 1980 r. powstała w USA organizacja dedykowana temu zagadnieniu pod nazwą International Legal Technology Association (ILTA), która obecnie zrzesza 1440 podmiotów (głównie kancelarii) oraz ponad 20.000 osób.
Rynek narzędzi LegalTech jest bardzo rozbudowany w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii, na innych rynkach, w tym w Polsce, oferta jest znacznie skromniejsza.
Przykłady klasycznych produktów i usług z zakresu LegalTech:
- Programy do zarządzania kancelariami prawnymi
- Programy do zapisywanie czasu pracy prawników
- Systemy informacji prawnej
- Oprogramowanie ułatwiające tworzenie umów, pism procesowych
- Wsparcie dla due diligence w trakcie transakcji, np. virtual data room
- Zarządzanie prawami własności przemysłowej
- Oprogramowanie wspierające procesy windykacyjne
W Polsce jeszcze kilka lat temu było niewiele narzędzi dedykowanych prawnikom. Dopiero około roku 2012 – 2013 pojawiła się szersza oferta, jednak zdecydowana większość z proponowanych narzędzi to były – dość podobne do siebie – programy do zarządzania kancelariami prawnymi lub do zarządzania wierzytelnościami.
Rola LegalTech
Klasyczne narzędzia LegalTech to technologia wspierająca wykonywanie zawodu prawnika. Proponowane rozwiązania mają pomagać prawnikom wykonywać zawód i działają w tle relacji prawnik-klient. Nie mają one zatem ambicji, aby zmieniać sposób wykonywania doradztwa prawnego, a jedynie mają na celu usprawniać sposób świadczenia tych usług. Na tym polu nadal jest wiele do zrobienia – zdecydowana większość prawników wykorzystuje technologie informatyczne w tradycyjny sposób – e-mail do po prostu wygodniejszy i szybszy sposób przesyłania korespondencji.
Kilkanaście lat temu zaczęto jednak zauważać, że technologia pozwala na zmianę sposobu świadczenia doradztwa prawnego. Przełom w sposobie myślenia o technologiach w konteście usług prawnych można przypisać Richardowi Susskind, który w 2008 roku opublikował książkę „Koniec świata prawników?” (The End of Lawyers? Rethinking the Nature of Legal Services).
Richard Susskind wskazał, że branża doradztwa prawnego zmieni się w najbliższej przyszłości pod wpływem 2 czynników: komodytyzacji (commoditisation) usług prawnych oraz rozoju technologii informatycznych.
Technologie, które zdaniem R. Susskinda, miały oddziaływać na branżę prawną to:
- Automatyzacja tworzenia dokumentów
- Komunikacja z prawnikiem 24h
- Elektroniczne platformy łączące prawników z klientami
- E-Learning
- Interaktywne samoobsługowe systemy do doradztwa prawnego
- Legal Open-Sourcing
- Zamknięte społeczności prawnicze tworzące know-how
- Systemy projektowe do zarządzania pracą prawników
- Wiedza prawna wbudowana w systemy compliance
- Systemy online do rozstrzygania sporów (dispute resolution as a service)
Warto pamiętać, że te przewidywania powstały w roku 2008.
LegalTech a zmiany na rynku usług prawnych
Z perspektywy roku 2018 można ocenić, że część z powyższych technologii już jest obecna na rynku i zaczyna kształtować nie tylko sposób świadczenia usług prawnych ale także rynek tych usług. Przykładowo platformy łączące prawników z klientami zaczęły już realnie kształtować rynek doradztwa prawnego dla konsumentów.
Także i w Polsce zachodzą zmiany na rynku usług prawnych. Co roku pojawia się kilkutysięczne grono nowych radców prawnych i adwokatów. Coraz więcej firm tworzy własne działy prawne. Technologia otwiera rynek konsumencki na usługi prawne. Konsumenci zaczynają się przyzwyczajać do dostępności wiedzy o prawie, a także do rozwiązań opartych na automatyzacji i dostępie online. Powstaje pytanie, kiedy te zmiany znajdą realne odzwierciedlenie w sektorze usług prawnych?
LegalTech – jak szukać rozwiązań?
Myśląc o LegalTech warto zastanowić się przede wszystkim nad możliwością zastosowania technologii w ramach istniejących procesów związanych ze świadczeniem usług prawnych. Warto zidentyfikować poszczególne fazy świadczenia usług prawnych, a potem spróbować zastosować dostępne narzędzia do lepszego wykonania danego etapu.
Przykładowo pierwszym etapem świadczenia usługi prawnej jest zawsze identyfikacja problemu prawnego klienta. Identyfikacji tej dokonuje sam klient zastanawiając się, jakiego prawnika potrzebuje albo próbując samemu ustalić, jakie przepisy mają zastosowanie do jego problemu. Robi to także prawnik, do którego trafia klient z danym problemem. Identyfikacja ta polega zazwyczaj na umiejętnym zadawaniu pytań – warto pomyśleć, czy procesu tego nie da się ustandaryzować i do pewnego stopnia zautomatyzować. Takie narzędzie mogłoby pomóc osobom potrzebującym doradztwa prawnego w wyborze właściwego prawnika lub w skierowaniu ich na właściwe tory dalszej analizy. Zapewne nie da się stworzyć narzędzia uniwersalnego – zatem warto od razu wybrać jakąś konkretną dziedzinę prawa.
Aby stworzyć rozwiązanie z zakresu Legaltech potrzeba zarówno wiedzy z zakresu dostępnych narzędzi technologicznych jak i wiedzy dotyczącej prawa oraz jego stosowania. Między innymi z tego powodu powstała Fundacja LegalTech Polska – forum wymiany wiedzy pomiędzy prawnikami a specjalistami z innych dziedzin.
LegalTech – dla kogo?
Rozwiązania LegalTech mogą wspierać zarówno prawników jak i ich klientów, jak również osoby, które samodzielnie dochodzą swoich praw. Prawnik może potrzebować narzędzi umożliwiających szybsze wykonanie rutynowych czynności i skupienie się na rozwiązaniu problemów prawnych. Klient może potrzebować narzędzia ułatwiającego wybór prawnika albo lepszą komunikację z prawnikiem. Osoba, która chce sama znaleźć rozwiązanie swego problemu prawnego może potrzebować możliwości łatwego dowiedzenia się o podstawowych kwestiach np. ustalenia właściwego sądu, sformułowania pozwu lub wniosku.
Dalsze inspiracje
Dla zrozumienia kontekstu Legaltech proponuję zapoznać się z moją prezentacją „Legaltech – od technologii wspomagającej prawników do technologii umożliwiającej świadczenie usług prawnych”.
Warto także przejrzeć strony gromadzące informacje o rozwiązaniach LegalTech:
Legal tech Startups – Angel List
Zachęcam także do zapoznania się z materiałami na stronie Fundacji LegalTech Polska, w szczególności materiałami ze spotkań, w czasie których były prezentowane polskie rozwiązania z zakresu LegalTech.